Mensen in Nederland die permanent toezicht of 24-uurszorg in de nabijheid nodig hebben, kunnen gebruikmaken van de Wet langdurige zorg (Wlz). Deze stelselwet is sinds 1 januari 2015 van kracht en vervangt de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ). De Wlz is voor een beperktere groep mensen van toepassing dan de AWBZ: de meest kwetsbare mensen, zoals ouderen met vergevorderde dementie, ernstig verstandelijk of lichamelijk beperkte mensen en mensen met langdurige psychiatrische aandoeningen. Het Centrum Indicatiestelling Zorg (CIZ) geeft voor deze mensen op een landelijk uniforme manier indicaties af. Cliënten met een indicatie kunnen die zorg thuis krijgen, of in een zorginstelling. De Wlz wordt op landelijk niveau in opdracht van de rijksoverheid uitgevoerd door Wlz-uitvoerders. De Wlz-uitvoerders hebben de feitelijke uitvoering opgedragen aan zorgkantoren. Dit zijn per regio aangewezen kantoren die nauw verbonden zijn met een zorgverzekeraar. Deze kantoren regelen de levering van de zorg.

De Wlz is een verplichte volksverzekering op basis van solidariteit: iedereen die in Nederland inkomstenbelasting afdraagt, betaalt er premie voor. De cliënten en hun vertegenwoordigers, het Rijk, het CIZ, de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa), de zorgkantoren en de zorgaanbieders zijn de belangrijkste partijen bij de Wlz. Zij bepalen samen de kwaliteit van de wet en de vergoede zorg. Ook nemen zij samen initiatieven om de kwaliteit van de zorg te verbeteren. Als cliënten niet tevreden zijn over de geleverde zorg, dan kunnen zij overstappen naar een andere gecontracteerde zorgaanbieder. Burgers die hun zorg zelf regelen met een persoonsgebonden budget, kunnen bij de inkoop van hun zorg ook direct selecteren op de aanbieder van voorkeur en de gewenste kwaliteit. Ook kunnen ze een klacht indienen bij de zorgaanbieders, de zorgkantoren en de Inspectie voor de Gezondheidszorg. De zorgkantoren kunnen bij de inkoop van Wlz-zorg eisen stellen aan de kwaliteit. Daarnaast controleren ze of de declaraties van de zorgaanbieders overeenkomen met de geïndiceerde zorg en de productieafspraken.

De zware en intensieve zorg die burgers uit de Wlz kunnen krijgen, wordt beschreven in een aantal functies, die breed gedefinieerd zijn. Daardoor is er behoorlijk wat vrijheid om de geïndiceerde zorg samen met de zorgaanbieder te organiseren.

De meest voorkomende functies zijn:
• Verblijf in een instelling: langdurige opname, maar ook huisvesting krijgen in een verpleeghuis, of een woning voor verstandelijk beperkte mensen.
• Persoonlijke verzorging: hulp bij wassen, aankleden, toiletgang, en eten en drinken.
• Begeleiding die de zelfredzaamheid vergroot: hulp bij het indelen van de dag, om het leven beter onder controle te krijgen en om te leren hoe je de huishouding doet.
• Verpleging: medische hulp bij bijvoorbeeld wondverzorging of injecteren.
• Wlz-behandeling: een medische, paramedische of gedragswetenschappelijke behandeling die helpt bij het herstel of verbeteren van een aandoening.
• Vervoer van en naar de dagbesteding en dagbehandeling: voor mensen die door hun aandoening niet zelf naar de dagbesteding of –behandeling kunnen komen.

Wat er uiteindelijk precies in het Wlz-zorgpakket komt, bepaalt de rijksoverheid. Het Zorginstituut Nederland adviseert daarbij. Wie de meest zware en intensieve zorg nodig heeft, kan zich melden bij het CIZ. Het CIZ bepaalt welke soort zorg iemand in welke mate nodig heeft; dat is de ‘indicatie’. Vervolgens informeert het CIZ het zelfstandig werkende zorgkantoor, waarvan er 31 in Nederland zijn. Het zorgkantoor regelt op basis van de CIZ-indicatie de langdurige zorg en gaat in gesprek met de zorgvrager, die zijn voorkeur voor bepaalde zorgaanbieders uit kan spreken. Wordt er voor zorg met verblijf in een verpleeghuis of woonvoorziening gekozen? Of valt de keuze op thuis blijven wonen, als dat verantwoord is?

Een andere overweging is hóé je de zorg krijgt. Dat kan ‘in natura’, waarbij de zorg beschikbaar wordt gesteld die het zorgkantoor bij bepaalde zorgaanbieders heeft ingekocht. Maar het kan ook met een persoonsgebonden budget, waarbij mensen zélf de zorg inkopen en organiseren. Vervolgens stellen de zorgvrager en de zorgaanbieder een zorgplan (bij natura) of een budgetplan (bij persoonsgebonden budget) op en geeft het zorgkantoor bij de zorgaanbieder aan dat de zorg geleverd kan worden. De zorgaanbieder levert vervolgens de zorg zoals die is afgesproken in het zorg- of budgetplan.

De Wlz is een wettelijke volksverzekering, waarvoor via de loonbelasting een inkomensafhankelijke premie wordt betaald. De hoogte van de premie is gebaseerd op een vast percentage (9,65%) van de inkomstenbelasting, over een maximum bedrag van € 33.589,-. Daarnaast betalen volwassenen die van de Wlz-zorg gebruikmaken een eigen bijdrage, die ook afhankelijk is van het inkomen. Daarbij speelt een rol of de zorgvrager thuis of in een instelling woont, jonger of ouder dan 65 jaar is en alleenstaand dan wel samenwonend of getrouwd is. Alle bijdragen worden gestort in het Fonds langdurige zorg, dat beheerd wordt door het Zorginstituut Nederland. Het Rijk vult uit de algemene middelen het fonds aan als er te weinig in zit.

De financiering gaat vervolgens op verschillende manieren, al naar gelang er gekozen is voor ‘in natura’ of ‘persoonsgebonden budget’:
• voor de in natura-zorgkosten gaat een deel van het fonds naar het Centraal Administratie Kantoor (CAK). In opdracht van de zorgkantoren betaalt het CAK vervolgens de zorgaanbieders;
• voor betaling via het persoonsgebonden budget gaat een deel van het fonds naar de Sociale Verzekeringsbank (SVB) die de persoonsgebonden budgetten voor de mensen met een pgb beheert.

Wie de zorg met een persoonsgebonden budget regelt, heeft een zogenoemd trekkingsrecht bij de SVB: de rekeningen van de zorgverleners (tot een bepaald maximum bedrag) worden naar de SVB gestuurd, die daarna de rekening betaalt. Toezicht In Nederland is de rijksoverheid er verantwoordelijk voor dat het zorgstelsel goed functioneert. Het Rijk bepaalt dan ook aan welke kwaliteitseisen de ‘Wlz-aanbieders’ moeten voldoen.